Giá trị nhận thức là khả năng của văn học có thể đáp ứng được yêu cầu 1 của con người muốn hiểu biết một cách rõ ràng hơn, sâu sắc hơn về cuộc sống xung quanh mình và chính bản thân mình để từ đó tác động vào cuộc sống có hiệu quả hơn.
Văn học có thể mang đến cho người đọc những hiểu biết, những nhận thức mới mẻ, sâu rộng về nhiều mặt của cuộc sông trong nhưng khoảng thời gian và không gian khác nhau từ ngày xưa đên ngày nay từ trong nước đến nước ngoài. Đó chính là quá trình nhận thưc cuọc sống của văn học. Qua những tác phẩm văn học cụ thể, văn học còn giúp cho mọi người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung và hiểu chính bản thân mình hơn. Đó chính là quá trình tự nhận thức mà văn học mang tới cho mỗi người.
2. Giá trị giáo dục
Giá trị giáo dục là khả năng của văn học có thể mang tới cho người đọc những bài học quý báu về lẽ sống ở đời giúp họ tự rèn luyện mình ngày mai tốt đẹp hơn. Văn học hình thành trong người dọc một lí tưởng tiến bộ, giúp họ có quan điểm và thái độ đúng đắn về cuộc sống, biết yêu ghét phân minhtâm hồn lành mạnh trong sáng và cao thượng. Văn học giúp con người phân biệt phải trái, xấu tốt, đúng sai, có quan hệ tốt đẹp và biết gắn bó cuộc sống của mình với cuộc sống của tập thể của cộng dồng.
Cũng cần lưu ý rằng đặc trưng giáo dục của vàn học là không áp dặt hay giảng giải trực tiếp khô khan, cứng nhắc mà bằng con đường từ cảm xúc đến nhận thức, bằng cái thật, cái đúng, cái dẹp của những hình tượng sinh dộng giàu tính thuyết phục. Tác dụng giáo dục của vàn học vì vậy dần dần thấmsâu mà bền vững, gợi được những nghĩ suy sâu sắc về con người và cuộc sống, gián tiếp đưa ra những bài học, những đề nghị về cách sống. Như thế, văn học chính là một phương tiện hiệu nghiêm dể kiến tạo nên ở con người những gì mang tính nhân đạo chân chính, không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân con người mà còn hướng họ tới những hành động cụ thể thiêt thực vì một cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn.
3. Giá trị thẩm mĩ
Giá trị thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể mang tới cho người đọc những vẻ đẹp muôn hình vạn trạng của cuộc sống. Đó là vẻ đẹp của thiên hiên cành vật của quê hương đất nước, vẻ dẹp của những cảnh đời cụ thể, đẹp hào hùng của chiến trận. Ngoài ra, văn học còn đi sâu khám phá, phát hiện, miêu tả vẻ đẹp của con người từ ngoại hình đến nội tâm với nhừng diễn biến sâu sắc của tư tưởng, tình cảm và những hành động gây ấn tương không dễ gì quên đối với mọi người.
Cái dẹp trong văn học thể hiện cả ở nội dung và hình thức nghệ thuật khiên người đọc thêm yêu mến cuộc sông, thêm khao khát hướng tới Chân, Thiện, Mĩ.
Câu 2
Các giá trị của văn học có mối quan hệ với nhau rất mật thiết.
Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục. Phải có nhận thức đúng đắn thì văn học mới giáo dục được con người. Ngược lại, giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức của văn học đối với đời sống bởi vì người ta nhận thức không phải chỉ để nhận thức mà nhận thức là để hành dộng. Cả giá trị giáo dục và giá trị nhận thức đều phát huy tích cực nhất qua giá trị thẩm mĩ.
Cả ba giá trị trên đồng thời tác động đến người đọc theo quan niệm của cố nhân ta, đó chính là sự kêt hợp hài hòa nhuần nhuyễn cả ba giá trị chân - thiện - mĩ của văn chương.
Câu 3
Tác phẩm văn học được nhà văn, nhà thơ sáng tác ra cho độc giả tiếp nhận. Dưới dạng quyển sách, văn bản tác phẩm mới chỉ là một thông báo đã được mã hóa. Chỉ khi được tức là được độc giả cảm nhận, tưởng tượng, liên tưởng nhận ra thế giới nghệ thuật và các lớp ý nghĩa của nó thì tác phẩm mới thực sự xuất hiện dưới dạng sông động, toàn vẹn. Như vậy, tiếp nhận vần học là toàn bộ hoạt động đọc, giải thích, tưởng tượng, khen chê của người đọc đối với tác phẩm.
Hai tính chất trong tiếp nhận văn học là tính cá thể hóa, chủ động tích cực, tính đa dạng, không thông nhất.
Ở tính chất đầu, năng lực thị hiếu, sở thích cá nhân dóng vai trò rất B trọng. Tùy theo tuổi tác, kinh nghiệm sống, học vấn hay tâm trạng Hđọc, người nghe lúc tiếp xúc tác phẩm văn chương. Ngoài ra, tiếp nhận Van học còn dòi hỏi tính tích cực sáng tạo của người đọc, người nghe. Đó là hoạt động cảm nhận, bổ sung, liên kết các mối liên hệ bên trong, giải thích, giá. Mỗi người đọc, người nghe có một hình ảnh tác phẩm do người ấy mà thành.
Câu 4
Có ba cấp độ trong cách thức tiếp nhận vồn học. Ví dụ tiếp nhận TruyệnKiều của Nguyễn Du:
- Cấp độ 1: người đọc, người nghe cảm nhận diễn biến của cốt truyện tức là xem tác phẩm kể chuyện gì, các tình tiết diền biến ra sao. Ở Truyện Kìều là 15 năm lưu lạc của Thúy Kiều.
- Cấp độ 2: qua cảm thụ nội dung trực tiếp, người đọc thấy được nội dung tư tường cùa tác phẩm. Qua cốt truyện Truyện Kiều thấy được ý nghĩa tố cáo xã hội phong kiến chà đạp lên quyền sống của con người.
- Cấp độ 3: Cùng với việc cảm nhận diễn biên cốt truyện và ý nghĩa tư tưởng người đọc còn thấy được cái hấp dẫn, sinh động của đời sống được tái hiện lại, biết thưởng thức được cái đẹp, cái hay của câu chữ, loại thể hình tượng... Qua đó không chỉ thấy rõ ý nghĩa xã hội sâu sắc của tác phẩm còn xem việc đọc tác phẩm như phương tiện để nghĩ để cảm để tự đối thoại với mình và đối thoại với tác giả, suy tư về cuộc sống, từ đó tác động tích cực vào tiến trình đời sống.
Để tiếp nhận văn học thực sự có hiệu quả, người đọc cận tự nâng cao trình độ hiểu biết, tích lũy kinh nghiệm và tiếp nhận văn học một cách tích cực chủ động và sáng tạo hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng...
LUYỆN TẬP
• Bài tập 1
Có người cho rằng giá trị cao quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn con người hay nói như Thạch Lam là làm cho lòng người đượcthêm trong sạch và phong phú hơn. Nói như vậy rất đúng vì nhà văn là “người kĩ sư tâm hồn”, văn học là nhân học. Văn chương là nhằm hướng tới con người, tâm hồn con người. Giá trị nhận thức và giá trị thẩm mĩ khiến cho tâm hồn con người thêm phong phú. Giá trị giáo dục khiến tâm hồn con người lành mạnh, thanh cao hơn. Vì vậy, người ta thường nói văn chương “thanh lọc tâm hồn con người” “làm con người càng con người hơn” (nhân đạo hóa con người)
• Bài tập 2
HS có thể lựa chọn một tác phẩm mà mình yêu thích hoặc hiểu biết sâu sắc về nó để trình bày. Chẳng hạn, có thể phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận trên các phương diện:
a. Giá trị nhận thức tác phẩm giúp người đọc hiểu thêm được vẻ đẹp của đất nước, tâm hồn con người Việt Nam qua cảnh tượng sông dài, trời rộng...
b. Giá trị giáo dục: giáo dục con người hướng tới sự trong sáng, hồn hậu, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống...
c. Giá trị thẩm mĩ: tác phẩm đem đến cho người đọc một quan điểm thẩm mĩ thú vị, khiến người đọc rung động về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người.
Bài tập 3. Thế nào là cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học?
Đây là cách nói khác về các cấp độ khác nhau trong tiếp nhận văn học:
- Cảm là cấp độ tiếp nhận cảm tính về tác phẩm, là khi người đọc có những ấn tượng chung nào đó (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ...) nhưng chưa cắt nghĩa được nguồn gốc của những ấn tượng đó.
- Hiểu là cấp độ tiếp nhận lí trí, là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn cả về nội dung và nghệ thuật, có cơ sở để lí giải những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.
Hướng dẫn giải
Câu 1
1. Giá trị nhận thức
Giá trị nhận thức là khả năng của văn học có thể đáp ứng được yêu cầu 1 của con người muốn hiểu biết một cách rõ ràng hơn, sâu sắc hơn về cuộc sống xung quanh mình và chính bản thân mình để từ đó tác động vào cuộc sống có hiệu quả hơn.
Văn học có thể mang đến cho người đọc những hiểu biết, những nhận thức mới mẻ, sâu rộng về nhiều mặt của cuộc sông trong nhưng khoảng thời gian và không gian khác nhau từ ngày xưa đên ngày nay từ trong nước đến nước ngoài. Đó chính là quá trình nhận thưc cuọc sống của văn học. Qua những tác phẩm văn học cụ thể, văn học còn giúp cho mọi người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung và hiểu chính bản thân mình hơn. Đó chính là quá trình tự nhận thức mà văn học mang tới cho mỗi người.
2. Giá trị giáo dục
Giá trị giáo dục là khả năng của văn học có thể mang tới cho người đọc những bài học quý báu về lẽ sống ở đời giúp họ tự rèn luyện mình ngày mai tốt đẹp hơn. Văn học hình thành trong người dọc một lí tưởng tiến bộ, giúp họ có quan điểm và thái độ đúng đắn về cuộc sống, biết yêu ghét phân minh tâm hồn lành mạnh trong sáng và cao thượng. Văn học giúp con người phân biệt phải trái, xấu tốt, đúng sai, có quan hệ tốt đẹp và biết gắn bó cuộc sống của mình với cuộc sống của tập thể của cộng dồng.
Cũng cần lưu ý rằng đặc trưng giáo dục của vàn học là không áp dặt hay giảng giải trực tiếp khô khan, cứng nhắc mà bằng con đường từ cảm xúc đến nhận thức, bằng cái thật, cái đúng, cái dẹp của những hình tượng sinh dộng giàu tính thuyết phục. Tác dụng giáo dục của vàn học vì vậy dần dần thấm sâu mà bền vững, gợi được những nghĩ suy sâu sắc về con người và cuộc sống, gián tiếp đưa ra những bài học, những đề nghị về cách sống. Như thế, văn học chính là một phương tiện hiệu nghiêm dể kiến tạo nên ở con người những gì mang tính nhân đạo chân chính, không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân con người mà còn hướng họ tới những hành động cụ thể thiêt thực vì một cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn.
3. Giá trị thẩm mĩ
Giá trị thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể mang tới cho người đọc những vẻ đẹp muôn hình vạn trạng của cuộc sống. Đó là vẻ đẹp của thiên hiên cành vật của quê hương đất nước, vẻ dẹp của những cảnh đời cụ thể, đẹp hào hùng của chiến trận. Ngoài ra, văn học còn đi sâu khám phá, phát hiện, miêu tả vẻ đẹp của con người từ ngoại hình đến nội tâm với nhừng diễn biến sâu sắc của tư tưởng, tình cảm và những hành động gây ấn tương không dễ gì quên đối với mọi người.
Cái dẹp trong văn học thể hiện cả ở nội dung và hình thức nghệ thuật khiên người đọc thêm yêu mến cuộc sông, thêm khao khát hướng tới Chân, Thiện, Mĩ.
Câu 2
Các giá trị của văn học có mối quan hệ với nhau rất mật thiết.
Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục. Phải có nhận thức đúng đắn thì văn học mới giáo dục được con người. Ngược lại, giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức của văn học đối với đời sống bởi vì người ta nhận thức không phải chỉ để nhận thức mà nhận thức là để hành dộng. Cả giá trị giáo dục và giá trị nhận thức đều phát huy tích cực nhất qua giá trị thẩm mĩ.
Cả ba giá trị trên đồng thời tác động đến người đọc theo quan niệm của cố nhân ta, đó chính là sự kêt hợp hài hòa nhuần nhuyễn cả ba giá trị chân - thiện - mĩ của văn chương.
Câu 3
Tác phẩm văn học được nhà văn, nhà thơ sáng tác ra cho độc giả tiếp nhận. Dưới dạng quyển sách, văn bản tác phẩm mới chỉ là một thông báo đã được mã hóa. Chỉ khi được tức là được độc giả cảm nhận, tưởng tượng, liên tưởng nhận ra thế giới nghệ thuật và các lớp ý nghĩa của nó thì tác phẩm mới thực sự xuất hiện dưới dạng sông động, toàn vẹn. Như vậy, tiếp nhận vần học là toàn bộ hoạt động đọc, giải thích, tưởng tượng, khen chê của người đọc đối với tác phẩm.
Hai tính chất trong tiếp nhận văn học là tính cá thể hóa, chủ động tích cực, tính đa dạng, không thông nhất.
Ở tính chất đầu, năng lực thị hiếu, sở thích cá nhân dóng vai trò rất B trọng. Tùy theo tuổi tác, kinh nghiệm sống, học vấn hay tâm trạng Hđọc, người nghe lúc tiếp xúc tác phẩm văn chương. Ngoài ra, tiếp nhận Van học còn dòi hỏi tính tích cực sáng tạo của người đọc, người nghe. Đó là hoạt động cảm nhận, bổ sung, liên kết các mối liên hệ bên trong, giải thích, giá. Mỗi người đọc, người nghe có một hình ảnh tác phẩm do người ấy mà thành.
Câu 4
Có ba cấp độ trong cách thức tiếp nhận vồn học. Ví dụ tiếp nhận Truyện Kiều của Nguyễn Du:
- Cấp độ 1: người đọc, người nghe cảm nhận diễn biến của cốt truyện tức là xem tác phẩm kể chuyện gì, các tình tiết diền biến ra sao. Ở Truyện Kìều là 15 năm lưu lạc của Thúy Kiều.
- Cấp độ 2: qua cảm thụ nội dung trực tiếp, người đọc thấy được nội dung tư tường cùa tác phẩm. Qua cốt truyện Truyện Kiều thấy được ý nghĩa tố cáo xã hội phong kiến chà đạp lên quyền sống của con người.
- Cấp độ 3: Cùng với việc cảm nhận diễn biên cốt truyện và ý nghĩa tư tưởng người đọc còn thấy được cái hấp dẫn, sinh động của đời sống được tái hiện lại, biết thưởng thức được cái đẹp, cái hay của câu chữ, loại thể hình tượng... Qua đó không chỉ thấy rõ ý nghĩa xã hội sâu sắc của tác phẩm còn xem việc đọc tác phẩm như phương tiện để nghĩ để cảm để tự đối thoại với mình và đối thoại với tác giả, suy tư về cuộc sống, từ đó tác động tích cực vào tiến trình đời sống.
Để tiếp nhận văn học thực sự có hiệu quả, người đọc cận tự nâng cao trình độ hiểu biết, tích lũy kinh nghiệm và tiếp nhận văn học một cách tích cực chủ động và sáng tạo hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng...
LUYỆN TẬP
• Bài tập 1
Có người cho rằng giá trị cao quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn con người hay nói như Thạch Lam là làm cho lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn. Nói như vậy rất đúng vì nhà văn là “người kĩ sư tâm hồn”, văn học là nhân học. Văn chương là nhằm hướng tới con người, tâm hồn con người. Giá trị nhận thức và giá trị thẩm mĩ khiến cho tâm hồn con người thêm phong phú. Giá trị giáo dục khiến tâm hồn con người lành mạnh, thanh cao hơn. Vì vậy, người ta thường nói văn chương “thanh lọc tâm hồn con người” “làm con người càng con người hơn” (nhân đạo hóa con người)
• Bài tập 2
HS có thể lựa chọn một tác phẩm mà mình yêu thích hoặc hiểu biết sâu sắc về nó để trình bày. Chẳng hạn, có thể phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận trên các phương diện:
a. Giá trị nhận thức tác phẩm giúp người đọc hiểu thêm được vẻ đẹp của đất nước, tâm hồn con người Việt Nam qua cảnh tượng sông dài, trời rộng...
b. Giá trị giáo dục: giáo dục con người hướng tới sự trong sáng, hồn hậu, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống...
c. Giá trị thẩm mĩ: tác phẩm đem đến cho người đọc một quan điểm thẩm mĩ thú vị, khiến người đọc rung động về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người.
Bài tập 3. Thế nào là cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học?
Đây là cách nói khác về các cấp độ khác nhau trong tiếp nhận văn học:
- Cảm là cấp độ tiếp nhận cảm tính về tác phẩm, là khi người đọc có những ấn tượng chung nào đó (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ...) nhưng chưa cắt nghĩa được nguồn gốc của những ấn tượng đó.
- Hiểu là cấp độ tiếp nhận lí trí, là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn cả về nội dung và nghệ thuật, có cơ sở để lí giải những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.
Gửi 6 năm trước